ststurkey.org︎︎︎

---

ÖZET

Estetik cerrahinin ve bu alanda yapılmış sosyolojik araştırmaların çoğunlukla nesnesi olan kadınları çevreleyen tartışmalar, kadın bedeninin tektipleştirilmesi ile ortaya çıkan belirli bir türden kadınlık inşasına¹ veya sağlık nedeniyle olmayan/isteğe bağlı bu işlemlerin kadınları güçlendirmesine odaklanmaktadır.² Estetik cerrahiye ve bedenin tekno-medikal modifikasyonuna yönelik artan kültürel ilgi, erkek dünyasına ulaşarak erkekliği de tıbbileştirmektedir. Erkekler tarafından en sık başvurulan ilk 5 kozmetik prosedür arasında, kozmetik minimal invaziv (küçük kesi) prosedürler kategorisinde lazer epilasyon ile kozmetik cerrahi prosedürler kategorisinde saç ekimi yer almaktadır.³ Medikal hizmetlerde dünyanın önde gelen destinasyonu ve medikal turizm ülkesi olan Türkiye'nin güzellik turizmi, ülkeyi isteğe bağlı kozmetik işlemler için çekici kılmaktadır. 

Adele E. Clarke ve diğerleri erkekliklerin askerlik, eğitim ya da cinsellik gibi hayatın farklı alanlarında başarısızlıklar karşısında nasıl tıbbileştirildiğine dikkat çeker.⁴ Bu durum, kişisel güçlenmeyi talep eden erkekler için tıbbın etkisini ortaya koymaktadır. Alanyazında tarihsel yörüngeleri dikkate alan⁵ ve sosyo-politik ile dini etkilere odaklanan⁶ veya erkeklerin saç ve sakal ekimi yaptırma motivasyonlarını irdeleyen⁷ ilgili çalışmalara rastlanmaktadır. Conrad, erkeklik ve saçın uzaması arasındaki bağlantıya ilişkin olarak, kellik ve testosteron arasındaki ilişkiye dayalı bilimsel bulgulardan etkilenen tarihsel koşullara bakarak kelliğin tıbbileştirilmesini inceler.⁸ Kellik ve yenilikçi biyomedikal tedaviler ile ilgili son çalışmalar,⁹ bu bağlamda erkek vücudundaki biyomedikal gelişmeler ve müdahaleler nedeniyle biyomedikalleştirilmiş erkekliklerden söz edilebileceğinin altını çiziyor. Ancak bu yeni müdahalelerin “hegemonik erkeklikleri” nasıl desteklediği açık bir soru olarak kalıyor.¹⁰

3 dilde yürüttüğümüz ve farklı cinsiyetlerden katılımcıları kapsayan uluslararası çevrimiçi araştırmamıza dayanarak, Müslüman toplumlardaki saç/kıl bakımı pratiklerini, Hıristiyan toplumlara kıyasla tekrar eden örüntüleri ve farklılaşan boyutlarıyla tartışmak istiyoruz. Bu karşılaştırma, bedende kıl alma ve saç/kıl ekimi normları ve pratiklerini içermekte olup Müslüman toplumlarda üç boyutta gerçekleşir: İlki, genellikle dini öğretilerle ilişkilendirilen ve kasık ile koltuk altı kıllarının alınmasını etkileyen hakim hijyen anlayışı; ikincisi, yeni erkeklik halleri ile ilişkili ortaya çıkan bakım normları; ve üçüncüsü, genellikle belirli sosyo-politik tutumlarla ilişkilendirilen farklı bıyık ve sakal stilleriyle temsil edilen erkekliklerin sosyo-politik konumları. İlk araştırma bulgularımız, saç/kıl bakımı pratiklerinin dine dair algılar ve iş çevresi ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Ankete katılanların yarısından fazlası burnundaki, kulaklarındaki, yanaklarındaki, favorilerindeki kılları aldırdığını/kestiğini, kasık/genital kıllarını aldığını/kestiğini ve koltuk altı kıllarını ayda veya haftada birkaç kez aldırdığını/kestiğini belirtmiştir. Ankete katılanların çoğunluğu saçlarını/kıllarını hijyen nedeniyle aldıklarını vurgulamışlardır ve dörtte üçünden fazlası, koltuk altı kılları olmayan bir erkeğin erkeksi görünmediği ifadesine katılmadıklarını veya kesinlikle katılmadıklarını belirtmişlerdir. Pandeminin saç bakım uygulamalarını da etkilediği görülmektedir. İlk bulgularımıza göre, katılımcıların  yarısı, pandemi sırasında sakallarını/saçlarını/kıllarını eskisi kadar fazla almadıklarını ifade etmişlerdir. Hijyen hassasiyetinin arttığı pandemi sürecinde, bu bulguların beklenilenin dışında bir durum sergilediği görülmektedir.

Bu çalışma, saç/kıl bakımlarının ne türden yeni erkeklikler inşa ettiğini ve yazarların bilgisi dahilinde daha önce erkeklikler çerçevesinde ele alınmamış hijyen olgusunu biyomedikalleşme ekseninde araştırmaktadır. Erken bulgulara dayanarak, saç/kıl bakımı pratikleri yoluyla tıbbileştirilmiş erkekliğin bir tür “cinsiyetlendirilmiş hijyen”¹¹ olup olmadığını, öyle ise farklı kültürel ve dini dokullarda ne şekilde tezahür ettiğini tartışmaya açmaktadır.

ANAHTAR KELİMELER

Erkeklik, cinsiyetlendirilmiş hijyen, saç ve kıl bakımı, beden sosyolojisi, toplumsal cinsiyet

---

KAYNAKÇA